Kambiyo senetlerine özgü takipte, ödeme emrine karşı itirazı iki başlık altında incelemek gerekmektedir. Kambiyo senetleri, poliçe, bono ve çektir.
- İMZAYA İTİRAZ
Borçlu, İcra İflas Kanunu’nun (İİK) md. 168/4 hükmüne göre kambiyo senedindeki imzanın kendisine ait olmadığı yolundaki itirazını bir dilekçe ile ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 gün içinde icra takibinin yapıldığı yer icra hukuk mahkemesine bildirir. İtiraz süresinin son günü tatil gününe rastlarsa, itiraz süresi bir gün daha uzatılmış sayılır. İmza itirazında bulunmak isteyen borçlu, imzaya itiraz ettiğinin açıkça anlaşılmasını sağlayacak ifadeler kullanmalıdır. Örneğin; “imza sahtedir.”, “imzayı ben atmadım” vb. şeklinde.
İtiraz satıştan başka icra takip işlemini durdurmaz. İcra takip işlemi, icra organları tarafından borçluya karşı yapılan ve cebrî icranın ilerlemesini sağlayıcı nitelikteki takip işlemleridir. Örneğin; ödeme- icra emri tebliği, depo kararı tebliği, haciz- satış işlemlerinin yapılması gibi.
Burada bahsedilen imzaya itiraz, kıymetli evrakın düzenlenmesi esnasında borçlanma amacıyla atılan imza ile ciro silsilesinde cirantalar tarafından atlan imzalardır[1]. Borçlu, itiraz süresi içinde itiraz dilekçesini icra dairesi yerine icra mahkemesinde vermişse, geçerli bir itirazdan bahsedilebilir mi? Yargıtay, icra mahkemesi yerine icra dairesine yapılan itirazın geçersiz olduğuna ve icra dairesinin, itiraz dilekçesini icra mahkemesine göndermesinin yasal olmadığına karar vermiştir[2].
İmzaya itirazın kabulü halinde, alacaklı aleyhine, senedi takibe koymada kötü niyeti veya ağır kusuru bulunması şartıyla, takip konusu alacağın %20’sinden az olmamak üzere inkâr tazminatına ve %10 para cezasına hükmedilir.
- BORCA İTİRAZ
Borçlu, İİK md.168/5 hükmüne göre borca karşı yapacağı itirazını bir dilekçe ile icra mahkemesine bildirir. Bu itiraz satıştan başka icra takip işlemlerini durdurmaz.
B.1. BORCA İTİRAZ SEBEPLERİ
Borçlu tarafından kendisine ödeme emri ekinde tebliğ edilen senede karşı imza itirazı dışındaki itirazlardır. Bu itirazlar aşağıdaki başlıklar halinde toplanabilir.
B.1.1 Borçlu Olmadığı
Kısaca borçlunun “borcum yoktur” şeklindeki beyanını kapsayan itirazdır. Özellikle kambiyo senedinin düzenlenmesinde özel yetkiye ihtiyaç duyulması, senetten kaynaklı mutlak def’iler (Örneğin; senetteki geçerlilik şartlarının eksikliği), senedin hatır senedi veya teminat senedi olarak verildiği iddiaları bu itiraz sebebinin içerisinde yer almaktadır.
B.1.2. Borcun İtfa Edildiği
Bu itiraz sebebi “borcun sona erdiğine yönelik ibraname düzenlenmesi, borcun ödenmesi, takas, yenileme, alacağın borçluya temliki, senedin zayi olması durumları girmektedir.”[3] Bu def’i herkese karşı değil sadece alacaklıya karşı ileri sürülür.
“Borçlu vekili …bedelli bono bedellerinin lehtarlara ödendiğini, senetlerin yırtıldığını, lehtarların yırtılan parçaları yapıştırmak sureti ile senetlerin annelerine ciro ettiklerini ileri sürmüştür. …Bonoların getirilip incelenmesi, borçlu vekilinin iddia ettiği gibi kısmen dahi yırtılmış ise bu durumun borcun ödendiğine karine teşkil edeceği, uyuşmazlığın yetkili mercide çözümlenemeyeceği gözetilerek itirazın kabulü…”[4]
B.1.3. Mehil Verildiği
Borcun ertelenmesi (imhal edilmesi), bir görüşe göre kambiyo senedinde yazılı vadenin haricen yapılan bir sözleşmeyle veya alacaklının tek taraflı bir beyanı ile uzatılmasıdır.[5]
B.1.4. Alacağın Zamanaşımına Uğradığı
Borçlu zamanaşımına ilişkin itirazı, ödeme emrinin tebliğinden itibaren 5 gün içerisinde yapabileceği gibi itiraz süresi geçtikten sonra da herhangi bir süreye tabi olmaksızın yapabilir. Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) md. 749’da bono ve poliçeye ilişkin zamanaşımı süreleri belirtilmiştir. Poliçeyi kabul edene karşı ileri sürülecek poliçeden doğan istemler, vadenin geldiği tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Hamilin, cirantalarla düzenleyene karşı ileri süreceği istemler, süresinde çekilen protesto tarihinden veya senette “gidersiz iade olunacaktır” kaydı varsa vadenin dolduğu tarihten itibaren bir yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Bir cirantanın başka cirantalarla düzenleyen aleyhine ileri süreceği istemler, cirantanın poliçeyi ödediği veya poliçenin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren altı ay geçmekle zamanaşımına uğrar.
TTK md.814 uyarınca, hamilin, cirantalarla düzenleyene ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Çek borçlularından birinin diğerine karşı sahip olduğu başvurma hakları, bu çek borçlusunun çeki ödediği veya çekin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.
B.1.5. Yetki İtirazı
Borçlunun kambiyo senedinin takibe konulduğu icra dairesinin yetkili olmadığı yönünde itirazıdır.
- İMZAYA VEYA BORCA İTİRAZIN REDDİ DURUMU
İmzaya itirazın reddi halinde, takibin geçici durdurulmasına karar verilmesi koşuluyla borçlu aleyhine takip konusu alacağın %20’sinden az olmamak üzere inkâr tazminatına ve %10 para cezasına hükmedilir. Borca itirazın reddi halinde, borçlu aleyhine, takibin geçici durdurulmasına karar verilmesi koşuluyla, alacaklının talebi üzerine yalnız takip konusu alacağın %20’sinden az olmamak üzere tazminata hükmedilir.
[1] RUHİ, Canan / RUHİ, Ahmet Cemal, Kambiyo Senetleri ve Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yoluyla İcra Takibi, (2017), s.77.
[2] İİK md.168/4.
[3] RUHİ, Canan / RUHİ, Ahmet Cemal, a.g.e., s.87.
[4] Y. 12. HD.’nin 19.04.1995 T. ve 6160 E., 5987 K. sayılı kararı.
[5] DOMANİÇ, Hayri, Kıymetli Evrak Hukuku ve Uygulaması, TTK Şerhi C. IV, İstanbul, 1990.