TASARIMIN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ
1.Tasarımın Hükümsüzlük Halleri
Tasarım bir ürünün veya onun parçasının dış görünümü, şeklidir. Örneğin; Mercedes-Benz E serisinin dış görünüşü.
Hükümsüzlük halleri sınırlı sayı ilkesine tabidir (Suluk / Karasu / Nal, s. 335). Hükümsüzlük halleri ise;
Tescilin kanundaki tasarım tanımına uymaması,
Tasarımının yeni ve ayırt edici olmaması,
Teknik boyutun daha ağır basması,
Kamu düzeni ve genel ahlaka aykırılık
Kötü niyetli başvurular,
Başkasına ait fikri mülkiyet hakkının yetkisiz kullanılmasını içeren tasarımlar,
Paris Sözleşmesi’ne üye devletlerinin bayrak, hükümranlık vs. işaretleri içeren tasarımlar,
SMK md. 3 kapsamında sayılmayan kişiler adına yapılmış tesciller,
Gerçek hak sahibinin başkası olması,
Sonradan kamuya açıklanan aynı veya benzeri bir tasarımın başvuru tarihinin tescilli tasarımının başvuru tarihinden önce olmasıdır.
Hükümsüzlük kararını mahkemelerce verilebilir. Ancak SMK md. 68/6’ya göre itiraz prosedürü sebebiyle tararım başvurusu reddedilirse, işbu ret kararı mahkemelerce verilen hükümsüzlük kararının etkisini doğuracaktır.
Tasarımın hükümsüzlüğü davası menfaati olanlar ile gerçek hak sahipleri tarafından dava tarihinde sicilde kayıtlı hak sahibine veya tescilsiz tasarımda hak sahipliği iddiasında bulunan kişiye karşı açılır (SMK md. 78). Dava belgenin geçerliliği süresince ve belgenin geçerliliğinin sona ermesinden itibaren beş yıl içerisinde açılabilir (SMK md. 78/3).
2. Tasarımın Hükümsüzlüğü Kararlarının Etkisi
Tasarımın hükümsüzlüğü kararı geçmişe etkili olarak hüküm doğurmaktadır. Tasarımdan doğan haklar hiç doğmamış kabul edilir (SMK md. 79/1). Ancak hükümsüzlük kararının geçmişe dönük etkisi bazı hallerde uygulanmaz. Bu haller SMK md. 79/2’de “hükümsüzlüğe karar verilmeden önce, tasarımın sağladığı haklara tecavüz sebebiyle verilen hukuken kesinleşmiş ve uygulanmış kararlar, hükümsüzlüğe karar verilmeden önce yapılmış ve uygulanmış sözleşmeler” şeklinde ifade edilmiştir. Ancak bu durumda tasarım sahibinin ağır kusuru ve kötü niyetli davranışı varsa bu hükümsüzlük kararından zarar görenlerin tazminat hakları saklıdır (SMK md. 79/2).
Tasarımın hükümsüzlüğünden önce kurulmuş ve uygulanmış sözleşmeler sebebiyle ödenmiş bedeller hakkaniyetin gereğince kısmen veya tamamen talep edilebilir (SMK md. 79/3). Hükümsüzlük kararları herkese karşı hüküm ifade eder (SMK md. 79/4). Hükümsüzlük kararları ve bu kararların ferileri kesinleşmedikçe icra edilmez (SMK md. 162). Kararın kesinleşmesi ile birlikte karar mahkemece resen kuruma tebliğ edilerek, patent sicilden terkin edilerek bu durum bültende yayımlanır (SMK md. 79/4). Bir diğer husus ise tecavüz davalarında davalı karşı dava veya ayrı bir dava ile belgenin hükümsüzlüğünü talep etmediği sürece mahkemece hükümsüzlük halleri resen değerlendirmeye almaz.
COĞRAFİ İŞARET ve GENELSEL ÜRÜN ADLARININ HÜKÜMSÜZLÜĞÜ
Bir ürünün belirgin bir özelliği, ünü veya başkaca özelliklerinin kökeninin bulunduğu yöre, alan, bölge, ülke ile özdeşleşmesi durumunda coğrafi işaret söz konusu olur. Örneğin; Malatya Kaysısı, Anzer Balı.
Hükümsüzlük halleri SMK md. 50’de:
Koruma kapsamına girmeyecek ürünlerin tescil edilmesi (SMK md. 33),
Tescilin menşe adı, mahreç işareti ve geleneksel ürün adı tanımına uymaması (SMK md. 34),
Ürünlerin öz adı olmuş adlar (SMK md. 35/1-b),
Ürünün gerçek kaynağı noktasında halkı yanıltabilecek adlar (SMK md. 35/1-c),
Kamu düzenine ve genel ahlaka aykırı adlar (SMK md. 35/1-ç),
Tescil talebinde bulunan yabancıların ülkelerinde korunmayan veya koruması sona eren adlar ile kullanılmayan adlar (SMK Md. 35/1-d),
Tecilli veya başvurusu yapılmış bir coğrafi işaret ile eş sesli olmasından dolayı halkı yanıltabilecek işaretler (SMK md. 35/1–e) (SMK md. 35/2’de ise geleneksel ürün adı olarak tescil edilemeyecek adlar sıralanmıştır.),
Tescilin başvuru hakkına sahip olan kişiler tarafından yapılmamış olması,
Denetim işlemlerinin kanunda belirtilen şartlara uygun olarak yapılmaması şeklinde sayılmıştır.
Hükümsüzlük davası menfaati olan kişilerce, sicildeki tescil sahibine karşı açılır (SMK md. 50/1–3).
Coğrafi işaret ve geleneksel ürün adının hükümsüzlüğü kararı geçmişe etkili olarak hüküm doğurmaktadır. Bundan doğan haklar hiç doğmamış kabul edilir (SMK md. 51/1). Ancak hükümsüzlük kararının geçmişe dönük etkisi bazı hallerde uygulanmaz. Bu haller SMK md. 79/2’de «karardan önce, tescilin sağladığı haklara tecavüz sebebiyle verilen kesinleşmiş ve uygulanmış kararlar, karardan önce kurulmuş ve uygulanmış sözleşmeler» şeklinde ifade edilmiştir. Ancak bu durumda tescil sahibinin ağır kusuru ve kötü niyetli davranışı varsa bu hükümsüzlük kararından zarar görenlerin tazminat hakları saklıdır (SMK md. 51/2). Tescilin hükümsüzlüğünden önce kurulmuş ve uygulanmış sözleşmeler sebebiyle ödenmiş bedeller hakkaniyetin gereğince kısmen veya tamamen talep edilebilir (SMK md. 51/3). Hükümsüzlük kararları herkese karşı hüküm ifade eder (SMK md. 51/4). Hükümsüzlük kararları ve bu kararların ferileri kesinleşmedikçe icra edilmez (SMK md. 162). Kararın kesinleşmesi ile birlikte karar mahkemece resen kuruma tebliğ edilerek, patent sicilden terkin edilir ve bu durum bültende yayımlanır (SMK md. 51/4).
Av. Sefa Berat KARABAĞ
KAYNAKÇA
BAHADIR Zeynep, Markanın Hükümsüzlüğü ve İptali, Turan Kitabevi Yay. Ankara 2018
BEKTAŞ İbrahim, Sınai Mülkiyet Kanununa Göre Markanın Kullanmama Nedeniyle İptali-AB Adalet Divanı’nın Güncel Kararları Işığında Bir Değerlendirme, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi Cilt:17, No: 2 (Yıl: 2018).
ÇAĞLAR Hayrettin, Tescilli Markanın Kullanılmaması ve Hukuki Sonuçları, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XXI, Y. 2017
ÇOLAK Uğur, Türk Marka Hukuku, 3. Bası, On İki Levha Yay. İstanbul 2016
DOĞAN Beşir Fatih, Türk, Alman ve AB Hukukuna Göre Marka Olamayacak İşaretlerin Kullanım Sonucu Ayırt Edici Nitelik Kazanarak Tescil Edilebilirliği Sorunu, FRM Dergisi, 2006, Sayı 3
GÖKÇEN Görkem, Markanın Hükümsüzlüğü ve Hukuki Sonuçları, Lykeıon Yay. Ankara 2017
KAYA Begüm, Markanın Kullanılması Zorunluluğu ve Kullanılmamasına Bağlı Sonuçları, Hacettepe Ün. Sosyal Bilim Ens., Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2019
KIRCI N. Berkay, Markanın Hükümsüzlüğü, TBB Dergisi, Sayı: 66, Yıl: 2006
SULUK Cahit / KARASU Rauf / NAL Temel, Fikri Mülkiyet Hukuku, Seçkin Yay. Güncellenmiş 3. Bası
www.sinerjimevzuat.com.tr.